İstanbul Boğazında sizi ilk kim karşılıyor?

Deniz fenerleri İstanbul Boğazı’nda ve kentin kıyılarında yanıp sönüyor.  Denizde olanlar için bir enerji, bir müjde bir kurtarıcı. Karada olanlar için ise bir dost, bir arkadaş, gecelerin bekçisi.  İstanbul’da bulunan deniz fenerlerini ve ilginç hikayelerini sizler için yazıya aldık.

İSTANBUL BOĞAZINDA 37 DENİZ FENERİ

1755 tarihli Ahırkapı Feneri,  İstanbul’da günümüzün mimari üslubuyla yapılan ilk deniz feneriydi.  Sonrasında Rumeli, Anadolu, Fenerbahçe, Yeşilköy ve Şile fenerleri ışıklarını yaktı. Bugün, deniz fenerleri artık otomatik düzeneklerle çalışıyor. Boğaz’daki fenerlerin sayısı 37 tane olup, bunların büyük kısmı çakaralmaz şeklinde, bir bölümü mendirek uçlarındaki fenerler, bir bölümü de tarihi kule fenerlerdir. Ülkemizde 407 deniz feneri bulunuyor(2005 yılı verileri), bunların 53 tanesi İstanbul da yer alıyor. Türkiye de fenerlerin tarihi Kırım Harbi yıllarına (1853-1857) dayanıyor. Bu dönemde inşaa edilen fenerler Bahriye Nezareti ne (Donanma Komutanlığı) bağlıydı. Daha sonra Osmanlı Devletinden alınan imtiyazlarla Fransızlara geçtiler.
GAZYAGINDAN ELEKTRİĞE GEÇİŞ
Fransızlar tarafından boğazın iki yakasına birer deniz feneri yapılmış. Birisi Karadeniz’in Anadolu yakası girişinde, denizden 75 m yükseklikte bulunan Yon Burnu üzerine, yapı yüksekliği 20 m; diğeri Rumeli yakasında, 30 m yüksekliğinde olmak üzere inşa edilen bu iki deniz fenerinde, önceleri gazyağı yakılırmış. Daha sonra bir süre bütan gazı ile çalıştırılan bu iki fener, günümüzde elektrikle, elektrik kesildiğinde ise otomatik oladrak devreye giren bütan gazıyla aydınlatmaktadır. Ayrıca, sisli havalarda saniyede bir çalan, sis düdüğüyle de görevlerini yerine getiriyorlar.

İLK DENİZ FENERİ AHIRKAPI
Ahırkapı Feneri, 5,5 saniyede bir yanması özelliği ile boğazdaki tek fener. Aynı zamanda bu özelliği ile pusula işlevi de gören deniz feneridir. Deniz fenerimiz boğaza girdiğinizde size hoş geldin diyen ilk deniz feneri olma özelliğine de sahip. 1755 yılında III. Osman tarafından yaptırılmıştır. İstanbul Boğazı’nın Marmara’ya bakan kısmının batı kıyısındadır. Beyaz kule şeklinde olan fener İstanbul’u çeviren surların burçlarından birisinin üzerine oturtulmuştur. Denizden yüksekliği 40 metredir. Her 6 saniyede bir yanıp sönerek gece karanlığında denizcilerin yön bulmalarına ve gemilerin karaya oturmamalarına yardımcı olur. Ahır Kapı Deniz Feneri’nin yıllar içinde başından geçen o kadar çok hikâyesi var ki biz simdi onlardan birkaçını anlatacağız.
İLK DENİZ KAZASINDAN SONRA YAPILDI
Bu fener önemli bir deniz kazasından sonra yaptırılmıştır. Bu deniz kazası 1755 yılında Mısır’a gitmekte olan Hacı Kaptan emrindeki bir kalyon fırtınaya tutularak gece vakti Kumkapı’ da karaya oturur. Olayı öğrenen Padişah III. Osman ve Sadrazam Sait Paşa derhal Kumkapı’ ya giderek kalyon ve denizcilerin kurtarılmasında hazır bulunur. Kurtarılan gemicilerden birisi padişaha şöyle der: “ Eğer burada ve surlar üzerinde bir fener yapılırsa, uzağa gidip gelen gemiler ışığı görünce yollarını bulurlar.” Bunun üzerine III. Osman bir fener yapılmasını emreder ve Kaptan-ı Derya Süleyman Paşa da Ahırkapı Feneri’ni yaptırır.

AYNI ZAMANDA ROTA GÖREVİNİ DE YAPMAKTADIR
Bu günkü Ahırkapı fenerinin yapılması ise yine Osmanlı İmparatorluğu döneminde Fransız müteahhitler tarafından 1857 yılında fenerler idaresi için yaptırılmış olup halen mevcudiyetini ve eski güzelliğini muhafaza etmektedir. Gemilerin Marmara Denizi’nden gerek İstanbul Limanına girişi, gerekse İstanbul Boğazı’ndan geçişlerinde rota feneri durumundadır. Marmara Denizi’nden İstanbul Boğazı girişinde bulunan ışığı 16 deniz mili mesafeden görülen ve çakma karakteri Fl.W.6.0 Sn. olan fener deniz seviyesinden 36 metre yükseklikte olup kulesi 26 metre yüksekliğinde örme taş kuledir.

NEDEN AHIR KAPI?
Fener ve gardiyan binası ulusal miras olarak Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğünce koruma altındadır. Wowturkey’den Akın Kurtoğlu’na göre 1. Topkapı Sarayı’nın etrafını çevreleyen Sur-ı Sultânî ’nin (Sultan Surları’nın) üzerindeki kapılardan biri olup, adını hemen yanında bulunan Osmanlı ordusunun toplarını çeken top arabacıları ocağına bağlı olan ve bu top arabalarını çeken atların ahırlarından almıştır. Bu kapıdan sadece ahırlara ulaşılabildiği için “ahır kapısı” olarak anılmıştır (Bizans Devri’nde de, ilk kez İmparator III. Mihail’in atlarının ahırı burada kurulmuş, sonradan da sürekli ahır olarak kullanılmıştır). 2. Marmara Denizi kıyısındaki en son kapı olmasından dolayı, halk arasında bu kapıya “âhir-kapı” adı verilmişti (Âhir: Son, en son).

FENER İLK GÜNK İŞLEVİNİ HALA KORUYOR
Eskiden her iki buçuk saatte bir kurmak gerekirken arık günümüzde fener elektrik çalışıyor. Akşamları 20.40’da yanıyor, sabaha karşı 06.00 gibi sönüyor. Ancak herhangi bir sebepten dolayı fener çalışmasa bile 1857 yılındaki kurmalı sistemi devreye sokabiliyoruz. Yani, fener ilk günkü işlevini hala koruyor.

FENER YAPILIRKEN BİRKAÇ YERE YIKILDI ÇÜNKÜ…

Türkeli(Rumeli) Feneri, gemilerin Karadeniz’den İstanbul Boğazı’na emniyetle girmelerini sağlamak üzere 1856 yılında tesis edilmiştir. Fenerin ilk inşasını yapan Bennard,Bonnue&Tuanne firması yapım esnasında kulenin birkaç kere yıkılması üzerine bu mahaldeki köyün ileri gelenleri tarafından burada bir yatır ( türbe ) olduğu ve bundan dolayı kulenin yıkıldığını söylemeleri üzerine, önce türbeyi yapmışlar ve üzerine bugünkü fener kulesini inşa etmişlerdir. Halen fener kulesinin içinde Saltuk Hazretlerinin türbesi bulunmakta ve halk tarafından ziyaret edilmektedir. Deniz seviyesinden 58 metre yüksekliktedir. Kule yapısı ise örme taştan 3 kademe şeklinde,30 metre yüksekliktedir. Çakma karakteri Gp.Fl.W.(2) 12 Sn. olan fenerin ışığının görünüş mesafesi 18 deniz milidir. Fenerde önce ışık kaynağı olarak fitilli gaz yağı lambası kullanılmış daha sonra LPG ile çalışan parlak ışıklı manşonlu ( gömlekli ) lambalar kullanılmış ve şu anda 500 W’lık elektrik lambası ile aydınlatma sağlanmaktadır.

DÜNYANIN ÜÇÜNCÜ GÜÇLÜ FENERİ RUMELİ KARABURUN FENERİ

Rumeli Karaburun Tahlisiye İstasyonunun hizmet verdiği fener, Karaburun eski kale ucunda yer almaktadır. Fener ışık gücü bakımından dünyanın üçüncü güçlü feneridir. Fenerin ışık gücünü uzaklara yansıtması için kristal mercekler kullanılmıştır. Tavan ve yan cephelerde bulunan kristal aynaların (24 adet) yansımaları orta mercekte toplanarak güçlü bir ışık elde edilmiştir. Şile fenerinden sonra Türkiye’nin ışığı en uzun erişime sahip feneri olarak bilinir. Orijinal bakır kubbenin yanlarında yer alan yağmur suyu saçakları aslan kafaları ile süslenmiştir. Yağışlı havalarda saçaklarda biriken sular, aslanların açıkağızlarından aşağı akar.    Mercekler gündüz güneş ışığı yansımasından zarar görmesin diye de kristallerin üstü örtü ile kapatılır. Fenerin denizden yüksekliği 54,kule yüksekliği 12 metredir. Çakar fener 15 mil mesafe görünüme sahiptir.
SAHİPSİZ CESETLERİN GÖMÜLDÜĞÜ YER
Deniz fenerinin denize doğru eteğinde tel örgü ile çevrili “Kimsesizler Mezarlığı” yer almaktadır. Tarih boyunca denizden çıkan, kim olduğu bilinmeyen, sahipsiz cesetler buraya gömülmüştür. Fenerin bulunduğu burun önceki yıllarda daha ileride olmasına rağmen liman yapımı için dinamitle patlatılan kayalar buradan alınıp kullanılmıştır. Kıyıdan deniz fenerine doğru veya fenerden aşağı bakanlar, burun çıkıntısının törpülenmiş yerlerini görebilirler.
KARADENİZ’DEN SİZE HOŞ GELDİN DİYEN FENER
 Anadolu Feneri,  1856 yılında Fransızlar tarafından yapılmıştır. Bu fener Karadeniz’den İstanbul Boğazına girişte Anadolu yakasında Anadolu feneri köyünde önemli bir mevkiinde bulunmaktadır. Koordinatları 41° 13′ 16″ N 29° 09′ 38″ E dir. Fenerin deniz seviyesinden yüksekliği 75 metre olup kagir olarak inşa edilen kule yüksekliği ise 20 metredir. Fenerin çakma karakteri Fl.W.20 Sn.(2+18) olup görünüş mesafesi 20 deniz milidir. Fenerde önce ışık kaynağı olarak fitilli gaz yağı lambası ve daha sonra LPG ile çalışan parlak ışıklı manşonlu ( gömlekli ) lambalar kullanılmış ve şu anda 1000 W’lık elektrik lambası ile aydınlatma sağlanmaktadır.

 TAPINAK ÜZERİNE YAPILAN FENER

Fenerbahçe Feneri, bölgede ilk deniz fenerinin Bizans döneminde yapıldığı ve burada Tanrıça Hera’ya adanmış bir tapınak bulunduğu ve kayalıklar üzerinde de bir fenerin olabileceği düşünülmektedir. Günümüzde Fenerbahçe burnunda bulunan ve bulunduğu semte adını veren bu günkü Fenerbahçe feneri Osmanlı İmparatorluğu zamanında 1857 yılında Fenerler İdaresi tarafından yaptırmış olup halen mevcudiyetini ve eski güzelliğini muhafaza etmektedir.Fenerin denizden yüksekliği 25 metre fener kulesinin yüksekliği 20 metredir.

MARMARA DENİZİNDEN GİRİŞTE SİZİ KARŞILAYAN FENER
Marmara Denizi’nden seyirle İstanbul Boğazı’na giriş yapacak olan gemilerin boğaz giriş rotalarını tespit etmek için gördükleri ilk fener İstanbul Yeşilköy feneridir. Yeşilköy burnu üzerine 1856 yılında Osmanlı İmparatorluğu tarafından taş kule olarak inşa edilen bu fenerin ilk adı Ayastafonas feneri iken daha sonra semtin ismine uygun olarak Yeşilköy Feneri olarak değiştirilmiştir. denizden yüksekliği 23 metre olan fenerin kulesinin yüksekliği 16 metredir.

İŞTE TÜRKİYE’NİN EN BÜYÜK DENİZ FENERİ

Şile Feneri, Karadeniz sahillerinde seyir yapan gemiler için rota feneri olarak Osmanlı’lar zamanında Fransızlara verilen imtiyaz neticesinde Fenerler İdaresi tarafından 1859 yılında inşa edilmiştir. Türkiye’nin en büyük feneri olup deniz seviyesinden 60 metre yükseklikteki kayalıklar üzerine 110 cm. kalınlığında örme taş kuleye sahiptir. Fenerin sekizgen şeklindeki kulesinin yüksekliği 19 metredir. Gündüz iyi görünebilmesi için kule siyah – beyaz yatay bantlar şeklinde boyanmıştır. Çakma karakteri Fl.W.15 Sn. olan fenerin görünüş mesafesi 20 deniz milidir. Fenerde ışık kaynağı olarak fitilli gaz yağı lambası kullanılmış daha sonra LPG ile çalışan parlak ışıklı manşonlu ( gömlekli ) lambalar kullanılmış ve şu anda 1000 W’lık elektrik lambası ile aydınlatması sağlanmaktadır. Işık kaynağını kuvvetlendirerek uzaktan görünmesini teminen odak uzaklığı 925 mm olan 8 adet kotodiyoptrik panel kullanılmaktadır. Söz konusu optik paneller cıva banyosu üzerinde dönebilen dairesel platform üzerine sekizgen teşkil edecek şekilde yerleştirilmiş bulunmaktadır. Işık kaynağı odakta sabit olarak yakılmakta ve platform üzerindeki optik panellerin döndürülmesi suretiyle fenerin çakar ışık vermesi sağlanmaktadır.  Kuledeki çelik tellerle aşağıya dik olarak hareket eden ağırlıklara sahiptir. Ağırlık inerken saat harekete geçer ve yolda ağırlık yukarı doğru geriye kurulmadığı takdirde ağırlık dibe ulaştığı zaman saat durur. Fener bekçileri, Optik sistemin hemen altında yer alan mekanizmaya bağlı geniş kurma kolu ile deniz feneri optik saatini kurmaktaydılar. Bu sistem evlerdeki saat mekanizmasına benzemektedir. Söz konusu makine ve optik paneller koruma altına alınmış olup günümüzde fenerde sistem modernizasyonuna gidilerek, redüktörlü elektrik motor ve fotoselli sistemle çalışır hale getirilmiştir.

İŞTE İSTANBUL FENERLERİ
İstanbul Boğazı fenerleri (Fener Adı, İl, İlçe, Yer)

Ahırkapı Feneri, İstanbul, Eminönü, Rıhtım Üzerinde

Ahırkapı Işıklı Şamandırası, İstanbul, Eminönü, İstanbul Kumkapı

Anadolu Feneri, İstanbul, İstanbul Boğazının Kuzey Doğusundaki Burun Üzerinde

Anadolu Hisarı Işıklı Şamandıra, İstanbul, Göksu Deresi Ağzında

Anadolu Kavak Feneri, İstanbul, Kavakburnu Üzerinde

Anadolu Kavak Filburnu Feneri, İstanbul, Filburnu Mevkii

Anadolukavak İşaret Şamandırası, İstanbul, Beykoz, İstanbul Boğazı Acartop Yönü

Arnavutköy Feneri, İstanbul, Arnavutköy Akıntı Burnunda

Balta Limanı Feneri, İstanbul, Hidrobiyoloji Enstitüsü Bahçesinde

Bebek (Kırmızı) Işıklı Şamandırası, İstanbul, Beşiktaş, Bebek Koyu

Bebek Feneri, İstanbul, Bebek Koyu Bankı Üzerinde

Bebek İşaret Şamandırası ( 1 ) Numara, İstanbul, Bebek Koyu

Bebek İşaret Şamandırası ( 2 ) Numara, İstanbul, Bebek Koyu

Bebek Yeşil Işıklı Şamandırası, İstanbul, Beşiktaş, Bebek Koyu

Beykoz İncirköy Feneri, İstanbul, Beykoz, Beykoz İncirköy Shell Deposu Yanı

Beykoz Selviburnu Feneri, İstanbul, Beykoz, Beykoz

Beylerbeyi Feneri, İstanbul, Beylerbeyi Sarayının Kuzeyindeki İhata Duvarının Üzerinde

Büyükdere Feneri, İstanbul, Büyükdere İskelesi Ucunda

Büyükliman Çalıburnu Feneri, İstanbul, Çalıburnu Üzerinde

Çalıburnu Işıklı Şamandırası, İstanbul, İstanbul Boğazı

Çengelköy Feneri, İstanbul, Kuleli Askeri Lisesi Sahilinde

Defterdar Ortaköy Lido Feneri, İstanbul, Ortaköy Defterdarburnu

Dikilikaya Feneri, İstanbul, Rumeli Kavağı Önündeki Döküntü Taşı Üzerinde

Dolmabahçe Işıklı Şamandıra ( 1 ) Numara, İstanbul, Beşiktaş, Dolmabahçe Saray Önü

Dolmabahçe Işıklı Şamandıra ( 2 ) Numara, İstanbul, Dolmabahçe Saray Önü

Fenerbahçe Kayalığı Öreketaşı]] Feneri, İstanbul, Kadıköy, Fenerbahçe Burnu Açığındaki Kaya Üzerinde

Harem Güney Mendirek Feneri, İstanbul, Üsküdar, Feribot Limanı Mendirek Ucunda

Harem Kuzey Mendirek Feneri, İstanbul, Üsküdar, Mendirek Ucunda

Haydarpaşa Dış Dalgakıran Güney Mendirek Feneri, İstanbul, Üsküdar, Güneydoğu Mendirek Ucunda

Haydarpaşa Dış Dalgakıran Kuzey Mendirek Feneri, İstanbul, Üsküdar, Dış Mendirek Kuzey Batı Ucunda

Haydarpaşa Eski İç Dalga Kıran Güney Mendirek Feneri, İstanbul, Üsküdar, Mendirek Güneydoğu Ucunda

Haydarpaşa Eski İç Dalgakıran Kuzey Mendirek Feneri, İstanbul, Üsküdar, İç Mendirek Kuzey Batı Burnunda

İstinye Feneri, İstanbul, İstinye Araba Vapuru İskele Yanı

Kandilli Feneri, İstanbul, Kandilli Trafik Kontrol Binası Üzerinde

Kanlıca Feneri, İstanbul, Burundan 50M İçeride

Kız Kulesi Feneri, İstanbul, Üsküdar Karşısındaki Adacık Üzerinde

Kireçburnu Feneri, İstanbul, İstanbul Boğazı Kireçburnu Mevkii

Kuruçeşme Feneri, İstanbul, Sahilden 60M Açıktaki Bank Üzerinde

Maymuncuk Taşı İşaret Şamandırası, İstanbul, Şemsipaşa Sığlığı

Paşabahçe Feneri, İstanbul, Paşabahçe Alkol Fabrikasının Batı Ucunda

Rumeli Balıkçı Barınak Batı Mendirek Feneri, İstanbul, Balıkçı Barınak Üzerinde

Rumeli Balıkçı Barınak Doğu Mendirek Feneri, İstanbul, Balıkçı Barınak Üzerinde

Rumeli Hisarı ( Aşiyan ) Feneri, İstanbul, Rumeli Hisarı İle Bebek Arasındaki Burnun Kenarında

Salıpazarı Feneri, İstanbul, Beşiktaş, Salıpazarında

Türkeli Feneri, İstanbul, İstanbul Boğazı Kuzey Batı Ucunda

Umurbank 2’nolu Batı Işıklı Şamandırası, İstanbul, Bankın Güney Sığlığında

Umurbank Batı Işıklı Şamandıra, İstanbul, Bankın Batı Sığlığında

Umurbank Güney Kazıklı Feneri, İstanbul, Beykoz, Sığlık Üzerinde

Umurbank Kuzey Işıklı Şamandırası, İstanbul, Bankın Kuzey Sığlığında

Umuryeri Doğu Kardinal İşaret Şamandırası, İstanbul, Umuryeri

Yeniköy Feneri, İstanbul, Bankın Nihayetinde ( 10M Hattında

Kaynak: https://www.denizhaber.com/ahirkapi-feneri-ve-lik-ailesi-makale,100539.html

http://www.taussmarine.com/index.php/istanbul-bogazi-fenerleri/