İSTANBUL ÜNİVERSİTESİNİN KAPISI NEREYE BAKIYOR?

 

BU KAPININ BAŞINA NELER GELDİ NELER ….
2.Beyazıt Caminin tam karşısında bulunan İstanbul Üniversitesinin harika kapısı sizce nereye bakıyor? Doğuya mı Batıya mı? Ya da Güney’e mi? İlk yapıldığında sorsaydık bu soruyu elbette “kıbleye bakıyor” diyecektik. Ama sonra bu kapı değiştirildi. Niye değiştirildi dersek rivayetlere göre daha o zamandan başlamış “batılılaşma” kapının yönünü batıya döndürerek belki de çabuk Batılılaşmak istemişizdir(!).  İşte birçok öğrenci gibi benim de yüksek lisansımı bitirdiğimde mezun olduğumda bu kapıdan çıktığım kapının hikayesi:

İLK KAPI 2.MAHMUT DÖNEMİNDE YAPILIYOR
Beyazıt Meydanı’nda ihtişamlı ilk kapı II. Mahmut Dönemi’nde yapılmıştır. Osmanlı İmparatorluğu’nun yenilikçi padişahları arasında yer alan II. Mahmut, imparatorluk bünyesindeki kurum ve kuruluşların modernizasyonu için büyük çaba harcamış, birçok kurumu ortadan kaldırarak yerlerine yenilerini kurmuştur. Yeniçeri Ocağı da bu kurumlardan biridir. 1826’da Yeniçeri Ocağı’nı kaldırdıktan sonra Asakiri Mansure-i Muhammediye’yi kuran II. Mahmut, ordunun merkezini Eski Saray’ın bulunduğu yere (bugün İstanbul Üniversitesi’nin olduğu alan) taşı- mıştır. Eski Saray, bu tarihten sonra “Bâb-ı Seraskerî” veya “Serasker Kapısı” olarak tanınmıştır. Ab-ı Âli kapısı Osmanlıda devletin gücünü temsil ederken, Serasker Kapısı ise askeri gücü temsil etmektedir.

 

KAKPI SON HALİNİ ABDÜLAZİZ DÖNEMİNDE ALIYOR
II. Mahmut ve Sultan Abdülmecit’ten sonra tahta çıkan Sultan Abdülaziz bu ilk kapının yerine daha büyük, anıtsal bir kapı inşa ettirmiştir. Müşür Namık Paşa tarafından II. Mahmut Dönemi’nde yapılan, ekleri ve ahşap kısımları harap olan Serasker Binası yıkılarak yerine kârgir bir bina yaptırılmış tır. Bu nedenle binayla aynı mimari havayı taşıyan yeni bir kapıya ihtiyaç duyulmuştur. Binayı Fransız Mimar Bourgeois yapıyor. Kapıyı da aynı mimarın yaptığı söylense de bir başka görüşe göre, yapımı sırasında, Londra’da mimarlık eğitimi gören Mühendis Bekir Paşa’nın planları kullanılıyor. Kapının iki yanında dendanlı iki katlı kuleler bulunuyor. Anıtsal kapı, üç açıklıklı bir giriş takı şeklinde tasarlanmış ve sütun gruplarına oturtulmuş üç kemerden oluşuyor. Ortadaki kemer daha geniş, at nalı şeklinde ve yüksek.

 KAPIDAKİ KİTABENİN DEĞERİ ÇOK BÜYÜK
Üniversite kapısındaki kitabe, Mehmet Şefik Efendi’nin en önemli eserlerinden biri olarak kabul edilmektedir. 1927 yılında çıkan bir yasa ile tüm Osmanlıca yazılar ya söküldüğü ya da kazındığı veya üstü kapatıldığı için bu kitabe de nasibini almış ve üstü kapatılmıştır. Söz konusu kanun çıktığında kazınmaktan nasıl kurtulduğuna gelince: O tarihte Darülfünun Emini, yani rektör olan İsmail Hakkı Bey (Baltacıoğlu) aynı zamanda çok iyi bir hattattı ve Mehmed Şefik Bey’in eserinin değerini bildiği için üzerini kapattırmakla yetinmişti.

1933 yılında Darülfünun ilga edilip yerine İstanbul Üniversitesi kurulunca, kitabenin “Dâire-i Umûr-ı Askeriyye” ibaresinin bulunduğu orta kısmındaki mermerin üzerine yeni harflerle “İstanbul Üniversitesi”, Abdülaziz tuğrasının bulunduğu madalyonu kapatan mermere de T.C. harfleri hakkedildi. Kapının 1933 yılından sonra on altı yıl boyunca çekilen fotoğraflarında bu mermer bloklar beyaz lekeler halinde görünmektedir. 1949 yılında, rahmetli Süheyl Ünver’in yazdığı bir mektup üzerine, o tarihte rektör olan Prof. Dr. Sıddık Sami Onar, kitabenin üzerindeki mermerleri söktürmüş, fakat tuğranın üzerindekini kaldırtmaya cesaret edememiştir.

KAPININ ÜZERİNDE NE YAZIYOR?
İstanbul Üniversitesi Beyazıt Meydanı giriş kapısı üzerindeki kitabe: ( Sağdaki yazı ) “Muhakkak ki Biz, sana apaçık bir fetih verdik.” (Fetih Suresi 1 ayet) (Ortadaki büyük yazı ) “DAİRE-İ UMUR-U ASKERİYE” Askeri Emir Dairesi Yani Eski Genelkurmay Başkanlığı
( Soldaki yazı ) “Ve Allah, sana azîz bir zaferle yardım etsin.” (Fetih Suresi 3 ayet)”

VE NİHAYET TUĞRA ORTAYA ÇIKARILDI
İstanbul Üniversitesi Beyazıt Kampüsü’nün tarihi kapısındaki restorasyon sırasında T.C. ibaresi kaldırılarak üstü kapanmış olan Sultan Abdülaziz’in tuğrası açığa çıkarıldı.

 

 

 

 

 

 

 

 

Kaynaklar:

https://turgaykayaer.wordpress.com/2012/06/12/istanbul-universitesi-tarihcesi/
http://kayit.istanbul.edu.tr/images/pdf/universiteye_bu_kapidan_girilir.pdf