İstanbul sadece yürüyenlerin değil uçanların da İstanbulu
İstanbul’un birçok tarihi eserleri yanında “kuş evlerini” de görmeden geçmek olmaz. Nasıl ki İstanbul’da yaşayan her canlının bir mekânı varsa, kuşların da bir mekânı var. Üstelik bu mekânlar insan eliyle yapılmış. Burada akla hemen şu soru gelebilir: Kuş bilimcilerin açıklamalarına göre bir kuş bir günde yuva yapmak için binden fazla kanat çırpıp doğaya bir katkıda bulunurken, bir insan eliyle kuş evi yapılması sizce doğru olabilir mi? Kısaca yapılan kuş evleri doğaya zarar mı veriyor fayda mı diye sorabilirsiniz…
İstanbul’da kuş evi yapılması da bir izin ve hassasiyet gösteren bir iştir. Sadece kuş evi yapılsın diye yapılmıyor. Öncelikle yapılacak kuş evleri göçmen kuşlar için olacak. İkinci olarak da her bölgeye ya da her eve değil göçmen kuşların güzergâh üzerinde bulunan yerlere kuş evleri yapılmasına izin veriliyordu. Bunun için de daha konak ya da ikametgâh için düşünülen mekân önceden araştırılıyor eğer göçmen kuşlar üzerindeyse kuş evi yapılması İstanbul İhtisap ağasının ya da Şehremaneti Belediye Başkanı) izniyle yapılabiliyordu. Osmanlı’da kuş evlerinin en eski örneği Edirne Eski Camisinde bulunan kuş evidir. İ(1404-1413)
KUŞCUBAŞI NE İŞ YAPAR?
Osmanlı saray teşkilatı içinde önemli bir yere sahip olan Kuşçubaşının görevi, yalnızca kuşlarla sınırlı değildi. Padişahın orman ve korularının güvenliği de onun sorumluluğu altında idi. Sahili çirkinleştirecek binalara asla izin verilmezdi. Ayrıca binaları da denetler, çatı araların da kırlangıçlar, boş tavanlarda örümcekler varsa onların temizliğine ve nasıl temizleneceğine de dikkat ederdi. Şayet örümcekler alınacak olursa öğleden evvel alınmalarına dikkat edilir, öğleden sonra başka yerlerde yuva yapabilsinler diye. Hele kuş yuvalarına el değdirilmez, tedirgin edilmezdi. Yuva bozanın günâhı büyüktü.
NEDEN KUŞ EVİ?
İstanbul’da özellikle kuş evlerinin yapılma sebepleri arasında Kur’an-ı Kerim’de geçen “ Göklerde ve yeryüzünde bulunan kimselerle, sıra sıra (kanat çırparak uçan) kuşların Allah’ı tespih ettiğini görmez misin? Her biri duasını ve tesbihini kesin olarak bilmektedir. Allah, onların yapmakta olduğu şeyleri hakkıyla bilendir.(Nur Suresi 41) ayetinden esinlenerek vakıf geleneğinin temeli atılmıştır. Kuş evleri aynı zamanda bir vakıf olarak ayrıca koruma altına alınmış, evlerin temizlik, bakım ve onarımı da yine bu vakıflar eliyle yapılmaktaydı.
İSTANBUL’DA BULUNAN ÖNEMLİ KUŞ EVLERİ
İstanbul’un hemen her semtinde kuş evleri bulunur. Fatih bölgesinde Üsküdar’da kuş evlerini görebilirsiniz. Ama bu kuş evleri rastgele değil özenle ve bir sanatkarın elinden çıkmış şekilde yapılır. İstanbul’da halen görebileceğiniz kuş evleri şunlardır:
*Perşembe Pazarı’nda, hanların dış duvarlarında gerçi büyük bir kısmı dökülmüştür.
*Fincancılar Yokuşu’nda, büyük Yeni Valide Han ve çevresi, Sandalyacılar Sokağı çeşit kuş evleriyle süslü bir yoldur.
* Lâleli Camii çevresindeki eserlerde, bu çeşit kuş evlerinin barok tarzda en güzel topluluğunu görürüz.
*Eski Balık pazarı, çevresi, Tuz pazarı, Yemiş iskelesi, Tahmis’de de kuş evlerinin türlü biçimlerine rastlanılır
*Bizans ve Hristiyan eserlerde kuş evleri bulunmamakla beraber Fener’e giden Balat yolu üzerinde Ayios, yâni (Turisina) Manastırı’nda çeşit kuş evleri yer etmededir. Bunlar, arı petekleri gibi göz gözdür. Küçük bir pencere veya kemer içinde toplanmış oyuklardır.
* İstanbul’un klâsik mimari eserleri arasında Bali Paşa Camii ki, İkinci Sultan Beyazıdın kızı Hüma Hatun’un eşi Bali Paşa tarafından yapılmıştır, İstanbul’un en eski ve ayakta duran kuş evlerinden ikisi burada bulunmaktadır.
*Defterdar’da Zaloğlu Mahmud Paşa Camii bitişiğinde, Kanûnî’nin kızına ait Mihrişah Sebili ve Mektebi üzerinde görülen, üzeri sonradan çinko ile örtülmüş kuş evi de kendine mahsus bir özellik taşımaktadır.
*İstanbul’da bulunan Padişah Camilerinde kuş evlerini görebiliriz. Yeni Cami’in harem kısmında, dış yüzde küçük bir kuş evini görebilirsiniz.
*Eyüp Sultan Camii İstanbul’un fethinden sonra yapılan ilk camidir. Fakat bu cami, ilk haliyle kalmamıştır. Yer yer eski şeklini muhafaza etmekle beraber asıl cami ikinci defa barok üslûbunda yapılmıştır. Burada camiin duvarlarında türlü kuş evlerini görebilirsiniz.
* Üsküdar Yeni Valide, Ayazma ve Selimiye Camileri duvarında da kuş evleri görülmeye değerdir. Üsküdar Ayazma Camisi, adeta bir kuş evi müzesi sınıfına girecek kadar sanatsal zenginlik ve görkem yansıtır. Toplamda on yedi kuş evi yapının çeşitli cephelerine dağıtılmıştır. Bu evlerde kuşlar için yemlikler, suluklar, inip çıkabilmeleri için yollar, çevreyi gözetleyebilecekleri balkonlar da söz konusudur.
*Zeyrek tepesinde ,Molla Zeyrek camii hemen yanında Fatih Belediyesi’nin sosyal anlamda oldukça faydalı faaliyetleri içerisinde barındıran Zeyrekhane ve Zeyrek Akademi’nin duvarında detaylı işlemeleri ile oldukça zarif kuş evini görmek mümkün.
*Son olarak İstanbul’dan bahsedilecek kuş evi uygulaması Topkapı Sarayı I. Avlu içindeki Osmanlı Dönemine ait Darphane-i Âmire binasının iç avlu cephesinde yer alan ve adeta yüksek bir şato görünümü yansıtan kuş evidir. Bu kuş evi, kuş evlerinin en ihtişamlısı olarak kabul edilir
EN GÖRÜLMEYE DEĞER KUŞ EVİ HASAN PAŞA MEDRESESİNDE
Fatih –Vezneciler ’de Kimyager Derviş Paşa Sokağı’nda, Hasan Paşa Medresesinin duvarında görülmeye değer bir kuş evi bulunmaktadır. İki minareli, balkonlu, üzeri dantel gibi işlenmiş bu esere, ayrıca baş aşağı armudi kubbeler katılmada ve buna bir masal yapısı süsü vermededir. Dışardan bakanlar Ayasofya Camiine benzetmektedirler. Kuş evlerinin daha çok Lâle Dönemi (1718 – 1730) ve sonrasında yoğunluk kazandığı görülür. Kuş evlerinin yer seçiminde şüphesiz dikkat edilmesi gereken bazı özellikler aranmıştır. Her şeyden önce saçak altında ya da yüksek bir yerde yapılmalarının nedeni, kuşları, zararlı insan eli ile kedi, köpek vb. hayvanlardan yani dışarı dan gelebilecek tehlikelerden korumak içindir. Cephe seçiminde öncelikle güneş ışığını daha çok alması açısından mihrap cephesi, yani güney cephe tercih edilmekle birlikte, ön cephe ve diğer cephelerin de değerlendirildiği uygulamalar vardır.
VE KUŞ SEBİLLERİ
İstanbul’da sadece kuş evleri değil yine kuşlar düşünülerek yapılmış “kuş sebilleri” de vardır. Sümbül Efendi Camii’nin avlusunda yer alan kuş sebili, tepesine yerleştirilmiş 1,5 m yüksekliğindeki sütun ile mimari ve ergonomik açıdan en güzel örnekler arasındadır. Eyüp Sultan’daki Süleyman Subaşı Mescidi, diğer adı ile Münzevi Camii’nin caddeye bakan bahçe duvarı üzerindeki bugün ne yazık ki suyu akmayan- çeşmede ilginç ve nadide bir kuş sebiline rastlarız.
Kaynak: http://tarihvemedeniyet.org/2014/05/kus-evleri.html