Tahtakale(aslında Taht el Kale-kale altı) ismini veren kule
İstanbul’un her sokağı ayrı bir tarihi anlatıyor, yüzyıllar geçse de hala İstanbul görülmemiş yüzünü isteyene, araştırana sevene göstermeye devam ediyor. Biz de geçtiğimiz günlerde Eminönü’nde yaptığım bir keşif sırasında Eiren kulesini bulduk. Çok güzel bir sanat merkezi olmuş. Burayı bu hale getirenlere öncelikle teşekkür ediyoruz. Ama biraz araştırınca bakın bu kulenin aslında Bizans döneminden kalan bir kale burcu olduğunu öğreniyoruz. İşte detaylar:
Şehir ve Kültür Dergisi Genel Yayın Yönetmeni araştırmacı-yazar Mehmet Kamil Berse, şehirler, kültürler ve medeniyetler üzerine yaptığı araştırmalarla Tahtakale’ye adını veren kalenin Bizans döneminden kaldığını söyleyerek bize şu bilgileri verdi: “ Bizans döneminde yaptırıldığını düşündüğümüz kalenin sadece gözetleme kulesi olarak kullanılan burcu günümüze kadara gelebilmiş. Tahtakale semtinin adını, Arapça kale altı-kale çevresi anlamına “Taht-al Kal’a” kelimesinden gelmektir. “
EİREN (İrene) KULESİ NEDİR?
Erene Kulesi, 17. yüzyılda inşa edilmiş olan Valide Han’ın üçüncü avlusunun kuzeydoğu köşesinde bulunur ve Orta Bizans döneminde inşa edilmiştir. Osmanlı döneminde önce Cerrah Mehmet Paşa Sarayı’nın, sonra da sarayın yerine yapılan Büyük Valide Han’ın bir parçası olmuştur. Rivayetlere göre bir zamanlar gözcü kulesi, cezaevi, kilise ve bir zamanlar da Kösem Sultan’ın hazine odası olarak kullanıldığı söylenir.
Burcun Büyük Valide Han’ın mütemmim yapılarından, günümüzde Sağır Han olarak bilinen Sagir Han’ın (küçük han) kuzeydoğu iç duvarına yakın yerde bulunduğunu belirten Berse yaptığı açıklamada, söz konusu burcun bazı tarihi kayıtlarda Eiren kulesi olarak adlandırıldığını söyledi. Berse, açıklamasını şöyle sürdürdü: “”Bir Osmanlı eserinin içinde bir Bizans yapısının olması ve bağımsızlığını koruyor gibi olması oranın bir kale olduğunu gösteriyor. Zaten bir kale burcu gibi. O beni çok heyecanlandırdı. Bunu araştırmam gerektiğini düşündüm. Bizantolog olarak Semavi Eyice bu ülkede önemli bir kişidir. O zaman hayattaydı, geçen sene Aralık ayıydı. Kendisini ziyaret ettim, durumdan bahsettim. O kaleyle ilgili bütün malumatı biliyor. Hatta ‘ben bununla ilgili bir maddeyi İslam ansiklopedisine yazdım. Tahtakale olarak yazmadım ama senin dediğin doğrudur, ben o taraftan düşünmedim’ dedi. ‘O kale aslında Bizans’tan kalma bir Eiren kalesidir. Eiren kalesini de Sultanahmet’teki Bizans Sarayı’nın bir koruma karakolu gibi, muhafız karakolu gibi düşünebilirsiniz’ dedi. Orası aslında bir kale karakoldur, orada ucu görünen de artık üstü tıraşlanmış burçlarından biridir. Ayakta kalması da bizim için çok değerlidir.”
KÖSEM SULTAN VE BÜYÜK VALİDE HAN
Büyük Valide Han 1651 yılında Kösem Mahpeyker Valide Sultan (IV Murat ve İbrahim’in anneleri) tarafından Üsküdar’daki Çinili Camii’nin vakfiyesi olarak inşa ettirilmiştir. Birinci ve ikinci avlularda toplam 153, üçüncü avluda 57 odası ile, üç avlulu ilk handır. Üçüncü avlunun bir cephesine bakan taraf Küçük Han veya Sagir Han olarak da bilinir. Kuzeydoğu köşesinde 12×12 m. en ve boy, 27 m. yüksekliğinde bir kule vardır.. Orta Bizans devrinde yapılmış olduğu tahmin edilen kule hanla birleştirilirken Türk duvar tekniğine göre dışı kısmen yenilenmiş, katlar ihya edilirken içine de kubbeli bir oda yapılmıştır. Kule bugün Karaköy Köprüsü üstünden bakıldığında görülebilmektedir.Yakından incelendiğinde de taş ve tuğla dizileri halinde yapıldığı, bazı pencerelerinden başka top lumbarları gibi yuvarlak menfezleri olduğu tesbit edilmektedir..Bu durumda, burası bir Kale burcu gibi kabul edilebilir. Reşat Ekrem Koçu’nun İstanbul Ansiklopedisi’ne göre, Sagir Han’ın önemli bir kısmı ilk olarak Ağustos 1909’da ve tekrar 21 Mart 1926’da yıkılmıştır. Belediye kullanımını yasaklamış olsa da, kullanıcıların kendi eklemeleri ve onarımları ile günümüze kadar gelmiştir.
KULE SANAT MERKEZİ OLDU
1200 Yıllık tarihe sahip görülmeye değer İrene Kulesi, Eirene Tower Art & Academy ismi ile sanat galerisine çevrilmiştir. İrene Kulesi’ne günümüzde aynı zamanda İrene Sanat Kulesi ismi verilmiştir. Orta Bizans döneminde yapılan bu benzersiz tarihi yapıda hem sanat eserleri sergileniyor hem de usta sanatçılar için kurulan atölyede sanat icra ediliyor. Üstelik İrene Sanat Galerisini gezmek ücretsiz. İrene Sanat Kulesi’nde yağlı boya, hat, kaligrafi, minyatür, yaprak, ebru gibi sanatlar icra ediliyor. Gelen ziyaretçiler ile söyleşiler yapılıyor ve arzu edenlere özel dersler veriliyor. Bu tarihi yapıya şahit olurken içindeki atölye ve sanat eserlerini de inceleyebilirsiniz, yolunuz düşerse tarihin sanatla iç içe olduğu İrene Sanat Galerisine mutlaka uğrayınız.
Kaynak: https://www.eirenetower.com/irene-kulesi-sanat-galerisine-cevrildi/